Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Tο δυσδιάκριτο κατώφλι

Η Άνοια Τύπου Alzheimer (ΑΤΑ) και η Ήπια Νοητική Διαταραχή (ΗΝΔ), ως πρώιμο στάδιο αυτής, παρεμποδίζουν τον αυξανόμενο πληθυσμό των ηλικιωμένων να διαδραματίζει ενεργό ρόλο στην κοινωνία. Το ενδιαφέρον ωστόσο των περισσότερων επιστημόνων έχει στραφεί τα τελευταία χρόνια σε ένα ακόμη πιο πρώιμο στάδιο από την ΗΝΔ, αυτό της Υποκειμενικής Νοητικής Διαταραχής (ΥΝΔ). Η Ιουλιέττα Λαζάρου, ψυχολόγος-κλινική ερευνήτρια στο ΙΠΤΗΛ/ΕΚΕΤΑ, μιλάει για τη σημασία της μελέτης που διεξήγαγε η ερευνητική ομάδα, που συμμετέχει σχετικά με το θέμα αυτό καθώς επίσης και για  τη δυσκολία διάγνωσής της.

Συνέντευξη: Αμαλία Δρόσου

Κ. Λαζάρου, η Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή (ΥΝΔ) διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη μελέτη σας. Που έγκειται η σημασία της;

Η Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή έχει αρχίσει να μελετάται και να θεωρείται πολύ ενδιαφέρων κλάδος στον τομέα των νευροεπιστημών. Συγκεκριμένα η εμφάνιση της ανησυχίας που προκύπτει στους ηλικιωμένους όταν αρχίζουν να ξεχνούν ενώ δεν υπάρχει καμία οργανική ή αντικειμενική αιτιολογία έχει θεωρηθεί ως ύψιστης σημασίας με προγνωστική αξία για την άνοια τύπου Alzheimer. Σκεφτείτε ότι περίπου το 6.6% και 2.3% των ατόμων με Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή μεταπηδούν στο στάδιο της Ήπιας Νοητικής Διαταραχής και άνοια τύπου Alzheimer αντίστοιχα μέσα σε ένα χρόνο.

Από τη μελέτη σας προκύπτει ότι η ΥΝΔ δεν βασίζεται σε κάποια οργανική ή αντικειμενική αιτιολογία. Πόσο δύσκολο είναι να διαγνωσθεί;

Πράγματι οι άνθρωποι με Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή παρουσιάζουν φυσιολογικές τιμές τόσο στα νευροψυχολογικά εργαλεία όσο και στη κλινική εξέταση, αυτό άλλωστε αποτελεί και βασικό κριτήριο κατηγοριοποίησης τους. Στην καθημερινή κλινική πράξη οι ηλικιωμένοι μπορεί να έχουν διαγνωσθεί λανθασμένα ως υγιείς παρά με Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή, ενώ πολλοί από τους φαινομενικά κλινικά και νοητικά υγιείς αλλά με υποκειμενικά παράπονα έχουν προχωρήσει στο «χωρίς επιστροφή» στάδιο της ΑΤΑ μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Επομένως, η διάγνωση της Υποκειμενικής Νοητικής Διαταραχής σχετιζόμενη με την Alzheimer, αποτελεί μια πρόκληση για την καθημερινή κλινική πρακτική. Δυστυχώς όμως τα μέχρι σήμερα νευροψυχολογικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται καθημερινά για τον εντοπισμό της νοητικής εξασθένησης σχετιζόμενης με την άνοια τύπου Alzheimer, δεν είναι αρκετά ευαίσθητα για να εντοπίσουν αυτή την μικρή μνημονική εξασθένηση που προκύπτει στα άτομα με ΥΝΔ. Επομένως έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για να καθορίσουν την ΥΝΔ, αλλά ακόμη δεν έχει βρεθεί κάποια «σταθερά» ή κάποιος βιολογικός δείκτης που να δείχνει με ακρίβεια τη διάγνωση της Υποκειμενικής Νοητικής Διαταραχής και των ατόμων που θα εξελιχθούν σε άνοια.

“Η εμφάνιση της ανησυχίας που προκύπτει στους ηλικιωμένους όταν αρχίζουν να ξεχνούν ενώ δεν υπάρχει καμία οργανική ή αντικειμενική αιτιολογία έχει θεωρηθεί ως ύψιστης σημασίας με προγνωστική αξία για την άνοια τύπου Alzheimer.

Ποιες μέθοδοι χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διεξαγωγή της;

Όλοι οι συμμετέχοντες μας επιλέχθηκαν με συγκεκριμένα κριτήρια για την ένταξή τους σε μία από τις τέσσερις ομάδες και εξετάστηκαν με όλες τις απαιτούμενες κλινικές και νευροψυχολογικές δοκιμασίες, από την καθηγήτρια Μάγδα Τσολάκη (Α’ Νευρολογική Κλινική Π.Ν. ΑΧΕΠΑ) και την επιστημονική ομάδα της, για την αξιολόγηση της νοητικής τους κατάστασης. Εφαρμόστηκαν κριτήρια ένταξης και αποκλεισμού όπως προτείνονται από το SCD-I Working Group ώστε οι συμμετέχοντες με Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή να είναι λόγω της σχετιζόμενης με την Alzheimer υποκειμενική νοητική έκπτωση και όχι κάποιας άλλης αιτιολογίας (π.χ., Κατάθλιψη). Στη συνέχεια η ομάδα του εργαστηρίου μας MKLab στο ΕΚΕΤΑ – ΙΠΤΗΛ με επικεφαλή τον Ερευνητή Α’ Δρ. Ιωάννη Κομπατσιάρη και τους ερευνητές Δρ Σπύρο Νικολόπουλο, Κατερίνα Αδάμ και Κώστα Γεωργιάδη πραγματοποιήσαμε την εξέταση όλων των συμμετεχόντων με το υψηλής πυκνότητας ηλεκτροεγκεφαλογράφημα EGI GES 300 με 256 ηλεκτρόδια για τη μελέτη των αλλαγών που προκύπτουν στη λειτουργία του εγκεφάλου κατόπιν χορήγησης ερεθισμάτων που σχετίζονται με τη συναισθηματική αντίληψη. Συνολικά παρουσιάσαμε 34 εικόνες ανθρώπινων προσώπων με αρνητικά συναισθήματα (Θυμός και Φόβος) και μελετήσαμε την απόκριση του σήματος του εγκεφάλου στο ερέθισμα.

“Συνολικά παρουσιάσαμε 34 εικόνες ανθρώπινων προσώπων με αρνητικά συναισθήματα – θυμός και φόβος. Τα αποτελέσματα της μελέτης μας έδειξαν σημαντικές διαφορές ως προς την απόκριση, αλλά και την ένταση της ενεργοποίησης συγκεκριμένων περιοχών μεταξύ των υγιών και των συμμετεχόντων

Σε ποια συγκεκριμένα συμπεράσματα καταλήξατε;

Τα αποτελέσματα της μελέτης μας έδειξαν σημαντικές διαφορές ως προς την απόκριση, αλλά και την ένταση της ενεργοποίησης συγκεκριμένων περιοχών μεταξύ των υγιών και των συμμετεχόντων. Σημαντικές διαφορές παρατηρήθηκαν επίσης στην τοπογραφική ανάλυση όπου επιβεβαίωσαν αυτή τη διαφορά, καθώς η βαρύτητα της νόσου αποδείχθηκε ότι επηρεάζει σημαντικά την ενεργοποίηση συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου. Συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε μικρότερη ενεργοποίηση και δραστηριότητα στο μετωπιαίο και κροταφικό λοβό των συμμετεχόντων με Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή σε σχέση με του υγιείς, κάτι που προσομοιάζει με τις άλλες δύο ομάδες (Ήπια Νοητική Διαταραχή και άνοια τύπου Alzheimer).

Προετοιμασία και επεξήγηση της πειραματικής διαδικασίας στον συμμετέχοντα από τον ερευνητή

Με ποιον τρόπο τα συμπεράσματα αυτά θα σας βοηθήσουν μελλοντικά για την αντιμετώπιση της Άνοιας Τύπου Alzheimer;

Αρκεί κανείς να σκεφτεί ότι 1 στα 20 άτομα άνω των 65 ετών προσβάλλεται από την άνοια τύπου Alzheimer, μάλιστα δε η συχνότητα αυξάνεται με την ηλικία έτσι ώστε περίπου 1 στα 2 άτομα άνω των 85 ετών να πάσχει από τη νόσο. Δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί κάποιο φάρμακο που να αναστέλλει την εξέλιξη της νόσου. Επομένως, η έγκαιρη διάγνωση της Υποκειμενικής Νοητικής Διαταραχής και η εφαρμογή εξετάσεων που θα μας δείχνουν εξαρχής ποιος θα εξελιχθεί σε Ήπια Νοητική Διαταραχή ή Άνοια τύπου Alzheimer είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις αυτή τη στιγμή στην έρευνα για την Alzheimer.  Οι κατευθυντήριες γραμμές για μια ακριβή και έγκαιρη διάγνωση, χρησιμοποιώντας ειδικούς βιολογικούς δείκτες, που θα βασίζονται στη γνώση σχετικά με τους παράγοντες που προκαλούν ΥΝΔ, θα συμβάλει στη βελτίωση της νοητικής κατάστασης του πληθυσμού των ηλικιωμένων σε βάθος χρόνου. Τα ευρήματα της μελέτης μας αποδεικνύουν ότι με τη χρήση προηγμένων μεθόδων νευροαπεικόνισης, μπορούμε να λάβουμε πληροφορίες για τη λειτουργία του εγκεφάλου και τον περιοχών εκείνων που σημειώνουν μεγαλύτερη έκπτωση στα πρώιμα στάδια της νόσου, με απώτερο σκοπό να αναχαιτίσουμε τη πορεία της.